Ngày 16/9 hằng năm được cộng đồng phần mềm tự do và mã nguồn mở (Free and Open Source Software – FOSS) chọn là ngày phần mềm tự do (Software Freedom Day – SFD). Trong ngày này các cộng đồng FOSS trên toàn thế giới sẽ tổ chức nhiều chương trình với mục tiêu mang đến cho công chúng những giá trị tiến bộ và hữu ích cho phần mềm tự do.

Phần mềm tự do là gì?
Phần mềm tự do (ở Việt Nam được gọi thông dụng là phần mềm mã nguồn mở) là phần mềm được bảo vệ bởi hệ thống GNU/GPL. Hệ thống này cho phép, khi người dùng bằng cách nào đó (mua, xin) được quyền sử dụng phần mềm thì họ có quyền sở hữu luôn phần mềm đó (có thể tặng, sao chép, sửa đổi, bán lại… mà không cần xin phép hay bản quyền của tác giả). Để thực hiện được quyền sở hữu này thì yêu cầu tiên quyết của phần mềm tự do là phải có hệ thống mã nguồn mở (open source) để người dùng có thể chỉnh sửa, nâng cấp phần mềm.
Hiện nay ở Việt Nam, đại đa số người dùng chỉ quen với phần mềm đóng gói, thuộc sở hữu của một tổ chức, cá nhân nhất định với mã nguồn được “giữ tuyệt mật” như một bí mật kinh doanh. Muốn sử dụng phần mềm, người dùng phải trả tiền theo giá nhà sản xuất đưa ra và cấm tuyệt đối việc chỉnh sửa, phân phối lại. Những phần mềm của Microsoft là biểu tượng của xu hướng này.
Những giá trị tiến bộ phục vụ cộng đồng
Khi có phần mềm tự do, người sử dụng có 4 quyền tự do sau đây:
– Tự do sử dụng cho tất cả các mục đích
– Tự do sửa đổi theo nhu cầu sử dụng cụ thể
– Tự do sap chép và phân phối lại
– Tự do nâng cấp và phân phối bản nâng cấp cho cộng đồng.
Bốn quyền tự do này tự bản thân nó đã thể hiện những giá trị tiến bộ của phần mềm tự do. Trước hết, chỉ với một lần mua (hoặc xin), phần mềm có thể được phân phối tới lượng người sử dụng không hạn chế. Trong khi đó, để có được phần mềm đóng gói, mỗi người dùng phải tự bỏ tiền ra mua quyền sử dụng. Đối với các nước đang phát triển thì phần mềm tự do là sẽ là hướng lựa chọn tối ưu để giảm lượng kinh phí đầu tư phổ cập công nghệ, đồng thời hạn chế được tối đa vi phạm bản quyền phần mềm vì chỉ với một lần đầu tư, phần mềm có thể phổ cập rộng khắp.
Phần mềm tự do có thể được phát triển và nâng cấp liên tục bởi cộng đồng người dùng nhờ mã nguồn mở. Chẳng cần phải đầu tư dự án tiền tỉ và lượng chuyên viên đông đảo thì phiên bản phần mềm sẽ luôn được người dùng đổi mới phù hợp với nhu cầu thực tiễn. Minh chứng cho điều này là hệ điều hành Linux (một FOSS phổ biến hiện nay) chính là thành tựu của nhiều chuyên viên lập trình tại các quốc gia.
Dù là phần mềm tự do sử dụng và phân phối nhưng không có nghĩa là không thể kinh doanh. Phần mềm tự do (free software) khác biệt với phần mềm miễn phí (freeware). Bởi vì tác giả sáng tạo ra phần mềm (là người giữ bản quyền) khi đã quyết định đặt phần mềm trong hệ thống GNU GPL có quyền yêu cầu kinh phí cho công sức đã bỏ ra. Chỉ sau khi phần mềm được mua lại, người mua mới có quyền sao chép, phân phối… mà không cần xin phép tác giả sáng tạo. Tuy nhiên, đa số các phần mềm tự do đều ở diện “cho không” người dùng. Nhưng vẫn có thể thu được nguồn lợi nhuận đáng kể qua khâu dịch vụ, đào tạo và xuất bản. Không phải người dùng nào cũng là những chuyên gia tin học và có thể hiểu được hết các chức năng của phần mềm, vì vậy dịch vụ đào tạo là rất cần thiết. Hơn thế nữa, khi muốn sử dụng thêm các chức năng mới mà không có khả năng của một lập trình viên thì người dùng hoặc là tìm kiếm sự giúp đỡ của cộng đồng hoặc là bỏ kinh phí cho công ty làm dịch vụ nâng cấp. Như vậy, thay vì đầu tư kinh phí cho việc phát triển phần mềm từ ban đầu, các công ty có thể sử dụng phần mềm sẵn có và phát triển các dịch vụ gia tăng thu lợi nhuận. Đây là hướng phát triển đầu tư phù hợp với điều kiện kinh tế như nước ta hiện nay.
Tương lai phần mềm tự do tại Việt Nam
Với những giá trị đó, phần mềm tự do là một hướng phát triển mới và phù hợp cho Việt Nam, đang trong tình trạng thiếu vốn đầu tư và thiếu nhân lực Công nghệ Thông tin. Hiện nay, việc ứng dụng, phát triển và xây dựng hệ thống phần mềm tự do tại Việt Nam mới đang bước những bước đầu tiên.
Bộ Khoa học và Công nghệ thành lập riêng Ban chỉ đạo Quốc gia Phần mềm nguồn mở và Dự án Tổng thể Ứng dụng và Phát triển Phần mềm nguồn mở ở Việt Nam từ 2004 – 2008 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt vào tháng 3/2004. Sau hai năm triển khai dự án, Ban chỉ đạo đang tiến hành thống kê hiệu quả của việc ứng dụng này.
Điều quan trọng nữa là việc thay đổi thói quen và nhận thức về phần mềm tự do và các giá trị tối ưu của nó. Với đa số người sử dụng Việt Nam hiện nay, phần mềm tự do mã nguồn mở chưa phổ cập. Thói quen sử dụng phần mềm đóng gói thương mại nhưng lại vi phạm bản quyền (dùng bản “sao chép lậu” do kinh phí của loại phần mềm này khá cao) vẫn còn tồn tại. Vì thế, việc thay đổi thói quen và nhận thức người dùng, trên cơ sở đó tạo nên phong trào cộng đồng cùng sử dụng phần mềm tự do sẽ giúp thay đổi cách sử dụng phần mềm, giảm thiểu kinh phí đầu tư mua phần mềm và nạn vi phạm bản quyền.
Cũng vì mục tiêu đó, nhân ngày SFD 16/9/2006, viện Tin học sử dụng Pháp ngữ (AUF), cụ thể là dự án Trung tâm Linux và Phần mềm Tự do cho sự phát triển, phối hợp với Trung tâm Đào tạo Lập trình viên Quốc tế Aprotrain-Aptech (285 Đội Cấn, Hà Nội) sẽ tổ chức Ngày hội Phần mềm tự do. Trung tâm Aprotrain-Aptech sẽ dành tặng 02 suất học bổng khoá học Lập trình viên Quốc tế cho thành viên tham gia cuộc thi lập trình trình trong ngày hội này.
Hi vọng những nỗ lực của AUF, Aptech và cộng đồng phần mềm tự do Việt Nam sẽ giúp công chúng cơ hội tiếp cận nhiều hơn với phần mềm tự do.
Thông tin chương trình
Theo Aprotrain-Aptech